In dit deel lees je over hoe het ervoor staat met duurzaamheid binnen het onderwijs. We hebben hierover drie belangrijke rapportages gevonden. De eerste is een kamerbrief uit oktober 2023. Hierin staat het onderzoek “Leren voor Duurzame Ontwikkeling in het primair en voortgezet onderwijs” centraal. Het tweede is een uitvloeisel daarvan: “Het Uitvoeringsplan Duurzaamheid in het Onderwijs.” Het derde is van de Coöperatie Leren voor Morgen met de titel de Staat van het Duurzaam Onderwijs.
We delen de conclusies van de drie rapportages met je en linken je door. Ook hebben we ideeën van hoogleraar Jan Rotmans over de onderwijstransitie opgenomen. Tot slot lees je in dit deel wat wij hebben ontdekt tijdens het uitdiepen van dit onderwerp en hoe deze website jullie hopelijk gaat helpen.
1. DUURZAAMHEID BINNEN HET ONDERWIJS
1.1 De stand van zaken
Steeds meer schoolleiders, docenten en leerlingen willen met duurzaamheid binnen de school aan de slag. Er zijn mooie voorbeelden van scholen bij wie dit (deels) goed lukt. Dat ook veel scholen drempels ervaren blijkt uit twee belangrijke rapportages.
1.1.1 De kamerbrief
In deze kamerbrief d.d. 26 oktober 2023 staan de conclusies en aanbevelingen uit het onderzoek “Leren voor Duurzame Ontwikkeling in het primair en voorgezet onderwijs”centraal. De opzet van het onderzoek sluit aan bij de internationale “Whole School Approach”, waarover later meer.
Belangrijkste conclusies:
- Er is sinds 2015 weinig groei te zien in de verankering van duurzame ontwikkeling in onderwijs. Het is nog vaak ad hoc georganiseerd;
- Er is grote behoefte aan ondersteuning op alle terreinen;
- Het ontbreekt aan regie op duurzame ontwikkelingen in het onderwijs; ministeries benaderen elk vanuit hun eigen inhoudelijke dossiers het onderwijs. Scholen worstelen met maatschappelijke vraagstukken en de positionering in domeinen of vakken.
Op basis van dit onderzoek zijn aanbevelingen gedaan en wordt er een integrale strategie ontwikkeld.
Het doel van deze strategie is om vraaggestuurd scholen te ondersteunen bij het realiseren van meer duurzaamheid in het onderwijs. Die strategie moet vervolgens goed aansluiten bij de al bestaande onderwijsdoelen en kwalificaties, initiatieven en programma’s, zodat er geen extra druk op de scholen wordt gelegd. Zo zijn er voor het thema duurzaamheid aanknopingspunten te vinden in verschillende leergebieden, waaronder burgerschapsonderwijs.
1.1.2 Het Uitvoeringsplan Duurzaamheid in het Onderwijs
De ministeries van Landbouw, Natuuren Voedselkwaliteit, Economische Zaken en Klimaat en Onderwijs, Cultuur en Wetenschap voeren dit plan uit. In samenwerking met overige partijen. Het uitvoeringsplan Duurzaamheid in het Onderwijs kent drie actielijnen:
1. Een ondersteuningsstructuur voor duurzaamheid
a. Lokale ondersteuning op maat
b. Subsidieregelingen voor primair en voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs
cEen informatie- en adviespunt (po, vo, go en mbo)
2. Werken aan een duurzame schoolomgeving
3.Jongerenparticipatie duurzaamheid in het onderwijs
NB: Schoolgebouwen vallen buiten de scope van dit uitvoeringsplan. Wij gaan in deel 6 wel uitgebreid in op de ondersteunings- en subsidiemogelijkheden daarvoor.
1.1.3 De Staat van het Duurzaam Onderwijs
Dit is een uitgave van de samenwerkende organisaties binnen Coöperatie Leren voor Morgen. Uit het voorwoord door Cyrille van Bragt (domeinleider Onderwijs, Collectief Natuurinclusief):
“Dit rapport geeft een beeld van waar we staan en waar kansen liggen. Het laat zien dat er al veel moois gebeurt, bijvoorbeeld in keuzedelen, stages, projecten en duurzame schoolinitiatieven. Het laat echter ook zien dat we nog stappen te zetten hebben. Duurzaamheid is nog niet vanzelfsprekend onderdeel van het curriculum, van lesmethoden of van de dagelijkse praktijk op school. Toch stemt dit rapport hoopvol. Want de wil is er. Bij
leerlingen die zingeving zoeken. Bij docenten die hun onderwijs betekenisvol willen maken. En bij scholen die hun deuren openzetten voor samenwerking met de wereld om hen heen. Als we die energie vasthouden en versterken, kunnen we als onderwijs bijdragen aan een veerkrachtige samenleving én aan het welzijn van toekomstige generaties. Ik nodig iedereen in en rond het onderwijs uit om met dit rapport in de hand door te pakken. Zodat duurzaam onderwijs niet de uitzondering is, maar de norm. Laten we samen bouwen aan onderwijs dat jongeren voorbereidt op de wereld van morgen – en hen het vertrouwen geeft dat zij die wereld ook mee vorm kunnen geven.”
Verder lees je over de waarde, rol en houding ten op zichte van duurzaam onderwijs.
1.2 De onderwijstransitie volgens Jan Rotmans
Hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid Jan Rotmans zegt in zijn boek Omarm de Chaos o.a het volgende over de onderwijstransitie:
“De kern van de transitie in het onderwijs is een verschuiving van standaard naar gepersonaliseerd onderwijs (niet geïndividualiseerd, omdat collectief leren belangrijk blijft), van rendement naar rendemens (leerling en docent centraal) van controle en beheersing naar ruimte en vrijheid en van vakken naar thema’s die in multi- en interdisciplinaire vorm worden aangeboden, met een balans tussen theorie en praktijk, tussen kennis en competenties. Het doel is kinderen en jongeren betekenisvol onderwijs te geven dat hen voorbereidt op een nieuwe economie en samenleving, waarin ze zich een leven lang ontwikkelen. […….]. Dat vraagt om een wezenlijk andere organisatie van het onderwijs.
Om platte en horizontale organisaties met zo weinig mogelijk bureaucratie en overhead. Met bestuurders die op hoofdlijnen sturen, die de wereld buiten school voortdurend verbinden met die binnen school, inspelen op veranderingen[…….]Het vraagt om ontwikkelingsruimte voor docenten die met een dynamisch curriculum vanuit de balans tussen harde kennis en menselijke vaardigheden kunnen inspelen op de grote, actuele vraagstukken waar we als mensen voor staan en waarbij kinderen en jongeren ook zelf invloed hebben op het curriculum. Geef elke school de ruimte en de vrijheid om dat zelf uit te vinden. [……] Praktisch gezien kan dit worden vormgegeven door intensieve samenwerking tussen schoolleiders, leraren, leerlingen, ouders en stakeholders uit de omgeving.”[………..]Hoopvol is dat het onderwijsveld wereldwijd enorm in beweging is. Het besef dringt door dat de samenleving en economie sneller en fundamenteler veranderen dan het onderwijs. Er is een groeiende beweging die beseft dat het onderwijs wezenlijk moet veranderen om die kloof te dichten. Nu een sniet top-down afgedwongen door de overheid, maar bottom-up vanuit de onderwijspraktijk zelf. Op veel plekken wordt geëxperimenteerd met nieuwe vormen van onderwijs.[……….] Om die onderwijstransitie te versnellen is het van belang dat alle experimenten vanuit een overkoepelende onderwijsvisie worden verbonden en elkaar zo versterken in dezelfde richting. Daarom is er een grote behoefte aan verbinders die experimenten en de achterliggende netwerken aan elkaar knopen, zodat opschaling kan plaatsvinden.”
Nederland Doet Groen wil hieraan bijdragen.
1.3 Grote zoektocht
Op nationaal niveau werkt men aan het uitvoeringsplan. Maar dat kan nog wel even duren en scholen willen door. Ondersteuning daarbij is mogelijk: er is een breed aanbod aan duurzaamheidsprogramma’s, keurmerken, labels en initiatieven. Helaas weten betrokkenen deze hulp vaak niet te vinden en zijn er veel onduidelijkheden. Daarom is het ook moeilijk om duurzaamheid in het DNA van de school te krijgen en blijft het vaak bij een project hier en daar.
Dat is heel begrijpelijk. Wij hebben het maken van deze overzichtspagina’s ook als een enorme zoektocht ervaren. Wat ons opviel:
- Scholen hebben een brede en best wel complexe verduurzamingsopgave.
- De informatie en ondersteuning is versnipperd.
- Waar vind je een totaaloverzicht van de mogelijkheden?
- Er zijn veel organisaties die iets doen;waar kun je terecht voor wat?
- Waar begin je en hoe doen andere scholen dit?
- Waar is de uitsplitsing op schoolniveau?
- Wat is verplicht en wat niet?
Wat vooral ontbreekt is een overzicht van de mogelijkheden en bijbehorende ondersteuning. Met deze website willen wij dat verhelpen. Want het goede nieuws is dat de kennis, inspiratie en ondersteuning er wel is. De zoektocht is alleen veel te tijdrovend. Wij hebben zaken op een rijtje gezet, zodat jullie makkelijker en sneller aan de slag kunnen met dit belangrijke thema. We beweren niet volledig te zijn. Het is een groeipagina. Hopelijk kunnen we die met elkaar steeds completer maken. Dus: heb je tips? Mis je wat? Laat het ons weten!